Торгуудын гүнж Ниржидмаа — Тал нутгийн хатан, Баруунд гайхагдсан Монгол эмэгтэй
Монгол улсын түүхэнд 1907-1983 оны үед аж төрж байсан язгууртан Балт Вангийн охин Ниржидмаа гүнж нь Франц, Нидерланд зэрэг Европын ард түмэн дунд гоо үзэсгэлэн, эрдэм ухаан мэдлэгээрээ гайхагдаж явсан гүнж юм. Түүний зургийг авах гэж, түүнтэй ярилцах гэж олон нэрт эрдэмтэд эрж хайн уулздаг байж.
Оросын хэл шинжлэлч А.Горяевын хожим дурсан бичсэнийг үзвэл, амьдралын баяр баясгалан, төрөлхийн оюунлаг чанар, золбоолог төрхөөрөө хавь ойрд буй хэнийг ч эзэмдэн татах ер бусын увидастай Монгол бүсгүйн тухай мэдээ Парисаар эгшин зуур тархаж, түүнд бичсэн захидал, зориулсан дуу шүлэг нь сэтгүүлийн редакцыг дардаг байсан гэнэ. Сэтгүүл 6 жилийн туршид хэвлэгдэн гарахдаа Ниржидмаагийн тухай дурдан бичээгүй дугаар нэг ч үгүй байсан байна.
Ниржидмаа хожим үр хүүхдүүддээ тэдний торгууд Монгол ястайг үеийн үед мартуулахгүйн тулд de Torgout хэмээх овгийг Франц улсад авахуулсан бөгөөд дө хэмээх угтварыг Францад эртний сурвалжит угсааныхан овгийнхоо өмнө заавал хэлж, бичиж хэрэглэдэг ажээ.
Тэд хэдийгээр харийн соёлд нэлээд ууссан ч өв уламжлалаа сонирхдог, үндэсний баяраа алдахгүй тэмдэглэдэг байсныг бичиг сурвалжид онцлон үлдээсэн байна. Ниржидмаагийн ач охин Натали дө Торгут гэхэд л хэдэн жилийн өмнө Халимагт очиж байжээ.
Ниржидмаагийн тухай
Ниржидмаа гүнж нь 1907 оны 12 сарын 24нд Япон улсын Токио хотноо төрсөн. Тэрээр Ойрад-Монголын Торгууд овгийн, хэдэн үеэрээ ноёд, хаад байсан язгууртны гэр бүлд төрсөн. Түүний эцэг Балт Ван 4 хүүхэдтэй байсан бөгөөд бүх хүүхдүүддээ боловсрол эзэмшүүлж, Япон, Герман, Орос зэрэг улсуудад хүүхдүүддээ сургаж өндөр боловсролыг эзэмшүүлсэн байна.
Түүхийн баримт, судалгаанд тулгуурлавал Ниржидмаа дараах хэлүүдийг мэддэг байсан гэж үздэг:
-
Монгол хэл — төрөлх хэл нь Торгууд аялгуутай халх-монгол хэл.
-
Төвд хэл — шашин, соёлын хүрээнд эзэмшсэн; Төвдийн лам нартай харилцдаг байсан.
-
Хятад хэл — Мин, дараа нь Чин улстай дипломат захидал харилцдаг байсан тул Хятад хэлийг мэргэжлийн түвшинд мэддэг байжээ.
-
Орос хэл — Торгуудын хаан Аюук болон түүний хүрээлэл болох Оросын хаант улстай холбоотой байсан учир гүнж орос хэл сурч, орос оронд очсон үедээ чөлөөтэй харилцдаг байсан гэсэн тэмдэглэл бий.
Ниржидмаа Бээжинд (Пекинд) суралцаж, дараа нь Парис болон Брюсселийн дээд боловсролийг эзэмшсэн.
-
Түүний үеийн олон судлаачид, илтгэгчид түүнийг «Ази ба Европын соёлын гүүр» хэмээн тодорхойлсон байдаг.
-
Жишээ нь 1932 онд National Geographic Magazine-т уран зураг болон гэрэл зургийн хамт түүний зураг нийтлэгдсэн.
Ниржидмаа гүнж нь үндэсний язгуур, уламжлалт амьдралтайгаа гүн холбоотой байсан. Тэрээр уурга барьж адуунд явах, жигүүртэн бүргэдтэй ан хийх, шувуулах, морь унах зэрэг уламжлалт нүүдэлчин амьдралын хэв маягаар өссөн юм.
Гэхдээ тэрээр нүүдэлчин эмэгтэй биш тэрээр улс төр, соёл, боловсролын талбарт идэвхтэй оролцсон, олон улсын хэмжээний үзэл бодолтой иргэн байсан. Түүнийг Европоос мэдээ мэдээллийг Ази руу илгээдэг, олон улсын соёл боловсролыг илэрхийлэгч гүүр нь байсан хэмээн олон сурвалжид тэмдэглэн үлдээсэн байна.
-
Ниржидмаа гүнж нь Торгуудын ардын дуу хураан цуглуулж, “Долоон сарын дуунууд” гэх мэт ардын хөгжим, яруу найргийн цуглуулга гаргасан байна. Мөн Франц улсад тухайн үеийн Монголын 18 дууг хэвлүүлэн гаргасан байна.
-
Тэрээр өөрийн бичсэн эсвэл хамтран ажилласан ардын бүтээлүүдээрээ үндэсний язгуур өв соёлыг гадаад ертөнцөд таниульдаг байж.
-
Ниржидмаа гүнж нь язгууртан гаралтай эрдэм боловсролтой сэхээтэн хүн тул ард түмний төлөө гэсэн үзэл баримтлалтай чин шударга хүсэл зорилготой байж.
-
Тэрээр олон хэл мэдэх нь түүнийг олон орны хүмүүстэй ойлголцож, хамтран ажиллах боломж олгосон
Ниржидмаа гүнж нь амьдралынхаа туршид дорно болон барууны хооронд соёл боловсролын мэдээллийг солилцож ард түмнийхээ мэдлэгт үнэтэй хувь нэмэр оруулдаг байжээ.
Өвөг дээдсийн эр зориг, тал нутгийн хатан, түүний гоо үзэсгэлэн эрдэм мэдлэг боловсролыг тухайн үеийн эрдэмтэн судлаачид шагшин биширсэн олон бүтээл хэвлэгдэн гарчээ.
Ниржидмаа Афганистан, Лаос, Тайланд зэрэг олон оронд байхдаа тэдгээр орны хэлийг судалж байсан гэнэ. Түүхийн мэдлэгээ улам зузаалсан, цэцэрлэг байгуулах сонирхолтой, дуу хөгжимд туйлаас дуртай байсныг нь Х.Хасслунд мөн тэмдэглэсэн байна. Монгол хүний, монгол бүсгүйн нэрийг очсон газар болгондоо бахдуулж, бишрүүлж явсан торгууд бүсгүй Ниржидмаагийн үр хүүхдүүд эдүгээ Францад амьдардаг.
Түүний амьдралын зам, үзэл бодол бидэнд өнөөдөр ч өөрсдийн үндэсний, соёлоо хүндэтгэж, Дэлхийн түвшинд сэтгэж амьдрахыг уриалж байна.
